Nowe fakty w sprawie śmierci żołnierza w 1970 r.

Młody żołnierz Stanisław Nadratowski w grudniu 1970 r. został wysłany do zabezpieczania miasta podczas protestów w Szczecinie.

Jego ciało z przestrzeloną głową znaleziono 19 grudnia późnym wieczorem na podwórku kamienicy przy ulicy Kaszubskiej 63/64. Śledztwo prowadzone przez Wojskową Prokuraturę Garnizonową zostało umorzone w styczniu 1971 r. Prokurator mjr Ryszard Świderski uznał, że szeregowiec postrzelił się przypadkowo, nieostrożnie obchodząc się z bronią.

Do dziś nie zgadza się z tym rodzina żołnierza, która uważa, że został zamordowany za odmowę strzelania do ludzi protestujących na ulicach.

Na jej wniosek okoliczności tej śmierci badał prokurator Zbigniew Kałużny z IPN w Szczecinie. W lutym ubiegłego roku odmówił wszczęcia śledztwa. W uzasadnieniu napisał, że przeprowadził wnikliwą analizę i ocenę protokołów oględzin miejsca zdarzenia, sekcji zwłok i zeznań świadków, które ściągnął z Archwium Wojsk Lądowych w Toruniu. Na tej podstawie uznał, że "Wojskowa Prokuratura Garnizonowa przeprowadziła śledztwo w sposób prawidłowy i rzetelny".

Lektura 52 stron akt budzi wątpliwości, czy śledztwo rzeczywiście zostało przeprowadzone rzetelnie.

Teraz jeden z głównych świadków ujawnił "Rz" informacje, o których nie powiedział prokuratorowi wojskowemu.

[srodtytul]Mówił, że nie będzie strzelał [/srodtytul]

W czwartek 17 grudnia w centrum Szczecina wojsko i milicja otworzyły ogień do demonstrantów. Najwięcej osób zostało zabitych i rannych po spaleniu gmachu KW PZPR, kiedy tłum szturmował położoną w sąsiedztwie Komendę Wojewódzką MO. Milicjanci, strzelając z okien, zabili na placu przed budynkiem 11 mieszkańców, a dalszych 49 poważnie ranili. Wojsko użyło broni w pobliżu budynków Miejskiej Rady Narodowej i Wojewódzkiego Aresztu Śledczego, raniąc w sumie dziesięć osób i jedną zabijając.

Żołnierzom kompanii specjalnej 16. Batalionu Rozpoznawczego, w której służył Nadratowski, wydano karabiny maszynowe, po trzy magazynki z ostrą amunicją i wieczorem rozkazano patrolować ulice w pobliżu kawiarni Sadyba w peryferyjnej dzielnicy Gumieńce. Lokal znajdował się niedaleko jednostki.

19-letni szeregowy Tadeusz Poznański zeznał potem prokuratorowi wojskowemu, że jeszcze przed zamieszkami i ogłoszeniem alarmu w kompanii Nadratowski oświadczył publicznie w koszarach, "do wszystkich żołnierzy na sali, że jak dostanie rozkaz strzelania do cywilów, to nie będzie strzelał w ogóle, a gdy będzie strzelał, to ostatnią kulę zostawi dla siebie".

Po 40 latach Poznański nie potrafił sobie przypomnieć tego zdarzenia. W znajdującej się w aktach, wydanej pośmiertnie, opinii dowódca batalionu napisał, że Nadratowski był żołnierzem zdyscyplinowanym i zrównoważonym, z szacunkiem odnoszącym się do przełożonych, ale zdarzało się, że dyskutował z poleceniami.

[srodtytul]Uważał, że w stoczni zabili mu rodzinę [/srodtytul]

18 grudnia w Stoczni Szczecińskiej im. A. Warskiego rozpoczął się strajk okupacyjny przekształcony później w generalny, do którego przystąpiło ponad 100 przedsiębiorstw. Rankiem stocznia została zablokowana przez wojsko, mimo to z zakładu wyszło około tysiąca stoczniowców. Przeciwko robotnikom skierowano trzy kompanie ZOMO i pułk czołgów. Kwadrans po 8 padły pierwsze strzały. Od rany postrzałowej klatki piersiowej zginął przy odlewni kierowca ze stoczni 22-letni Eugeniusz Błażewicz. Około godziny 9 rano postrzelono w szyję 16-letniego Stefana Stawickiego, ucznia II klasy Zasadniczej Szkoły Budowy Okrętów. Chłopiec zmarł.

Kompanię Nadratowskiego wysłano do centrum ok. godziny 9 – jej zadaniem była ochrona budynków banku PKO w alei Niepodległości i poczty przy ulicy Bogurodzicy. Ośmiu żołnierzy, w tym Nadratowski, blokowało aleję kilkadziesiąt metrów dalej, przy restauracji Kaskada.

Trudno stwierdzić, czy wiedział o ofiarach, zwłaszcza tych w stoczni. Na pewno bał się o ojca i kolegów, którzy pracowali w tym zakładzie, gdzie sam także był zatrudniony przed wcieleniem do wojska.

Jego kolega z tamtego patrolu, do którego dotarła "Rz", twierdzi, że Nadratowski był przekonany o tym, iż w stoczni stało się coś złego. – Stasiu miał cały czas taką jakąś manię, że tam mu wyrżnęli całą rodzinę i dziewczynę; to była jego obsesja – mówi Adam Wiśniewski.

W 1971 r. Wiśniewski powiedział prokuratorowi wojskowemu, że 18 grudnia o godzinie 15.30 żołnierze zostali obrzuceni kamieniami przez tłum ludzi. Z protokołu zeznania: "Został wydany rozkaz przeładowania broni i oddania strzałów w górę. Kto wydał mi rozkaz, nie pamiętam. [...] Nie widziałem Nadratowskiego i nie wiem, czy w tym czasie strzelał. Z późniejszej rozmowy z nim dowiedziałem się, że nie".

– Myśmy nie strzelali do ludzi – podkreśla po latach Wiśniewski. – Od strony baru Extra poleciały kamienie z bruku w naszą stronę, schowaliśmy się za skotami i beerdeemami. Owszem, poszła jedna seria w górę, druga, żeby trochę ludzi ostudzić, i na tym się skończyło. W tłum żeśmy nie strzelali.

Dowódca grupy przed Kaskadą szer. Stanisław Pajdosz zeznał, że "po ataku tłumu wyrostków" dowódca jednostki wydał żołnierzom rozkaz strzelania w górę, ale Nadratowski tego nie zrobił.

Poznański powiedział śledczemu, że Nadratowski nie ładował broni i nie strzelał, "bo w tym czasie stał na bocznej ulicy koło Kaskady, gdzie cywile nie atakowali". Tego zdarzenia też nie mógł sobie po latach przypomnieć.

Po każdym użyciu karabiny były rozładowywane i zabezpieczane; Wiśniewski podkreśla, że oficerowie skrupulatnie to sprawdzali.

[srodtytul]Testament na paczce papierosów? [/srodtytul]

19 grudnia od godz. 4 nad ranem Nadratowski z innymi żołnierzami pełnił służbę w alei Niepodległości przed Kaskadą. Około godz. 18 dostali rozkaz przejścia na ulicę Bogurodzicy i ochrony stojących tam transporterów.

Około godz. 20.30 kapral Leszek Śmiałowicz zarządził przygotowania do kolacji. Zmęczeni Nadratowski, Wiśniewski i Poznański usiedli na murku przed bankiem. Prokurator wojskowy ustalił, że Nadratowski oparł się rękami i głową o wylot lufy, na co zwrócili uwagę oficerowie i ostrzegli, że może się postrzelić. Później to zdarzenie posłużyło śledczemu do udowodnienia tezy, że Nadratowski obchodził się nieostrożnie z bronią.

Wiśniewski temu zaprzecza: – To ja trzymałem głowę opartą na karabinie – wyznaje "Rz". – Byłem porządnie zmęczony i przemarznięty, uwagę zwrócił mi jakiś pułkownik z okularami w złotych oprawkach. Nadratowski nigdy nie opierał się o broń.

Przed kolacją cała trójka poszła za potrzebą na boisko technikum ekonomicznego. – Nadratowski dał mi paczkę sportów, nie chciałem jej wziąć, bo miałem własne papierosy, ale mi wcisnął – opowiada "Rz" Wiśniewski. Na boisku żołnierze się rozstali, Poznański z Wiśniewskim poszli do transportera z radiostacją. – Jeszcze żeśmy na ulicę nie wyszli, już poszły pociski świetlne w górę. Pomyślałem, że Nadratowski strzela, żeby wyczyścić broń, bo nie chce tego robić w koszarach – mówi Wiśniewski.

Koledzy zaczynają się niepokoić, że Nadratowski nie wraca, zaczynają go szukać. – Znalazłem go chyba z Poznańskim, był jeszcze ciepły, miał rozwaloną głowę. Zameldowałem Śmiałowiczowi, on powiedział "o kur..., morda w kubeł". Wtedy wyjąłem paczkę papierosów od Nadratowskiego, a tam było napisane na odwrocie "Do ludzi strzelał nie będę, do aresztu też nie pójdę" – mówi "Rz" Wiśniewski. – Śmiałowicz kazał wyrzucić ją do kanału. Nie zameldowaliśmy dalej, że Nadratowski nie żyje, bo baliśmy się, że oskarżą nas, żeśmy go zabili. Czekaliśmy na rozwój wypadków. Ze strachu nie powiedziałem o tym wszystkim prokuratorowi – przyznaje.

Według akt śledztwa żołnierze zaczęli szukać Nadratowskiego, ale go nie znaleźli. Kompania specjalna wraca do jednostki bez żołnierza uzbrojonego w karabin maszynowy i trzy pełne magazynki. Żołnierze kładą się spać. – Nie zasnąłem mimo zmęczenia, byłem zdenerwowany, czekałem, kiedy przyjadą i nas zamkną – wspomina Wiśniewski. – To był oddział specjalny, mieliśmy obowiązek pilnowania się wzajemnie, inaczej groziła surowa kara.

Według wojskowego śledztwa po powrocie do jednostki Pajdosz melduje o zaginięciu. Razem z przedstawicielami dowództwa wraca na ulicę Bogurodzicy i ok. godz. 23 znajduje ciało. Oględziny rozpoczynają się po północy. Prokuratorzy notują, że w magazynku brakuje dwóch naboi, ale w pobliżu ciała znajdują tylko jedną łuską.

W uzasadnieniu umorzenia śledztwa prokurator mjr Ryszard Świderski napisał, że Nadratowski, idąc "za potrzebą", załadował broń "dla większego bezpieczeństwa", zapomniał o tym i usiadł ze zmęczenia pod murem. "Podobnie jak poprzednio oparł głowę o lufę broni, będąc bardzo zmęczonym i sennym nieuważnie nacisnął na spust".

Do dziś nie wyjaśniono, jak żołnierz w czteropalczastych grubych rękawicach może się przypadkowo postrzelić. W jaki sposób rozpiąć w rękawicach rozporek? Po co Nadratowski miał repetować broń przed załatwieniem potrzeby fizjologicznej, skoro w pobliżu byli jego koledzy i cała kompania? Dlaczego nigdy nie przesłuchano mieszkańców kamienicy przy ulicy Kaszubskiej 63/64, gdzie znaleziono zwłoki?

Wiśniewski nie potrafił tego wyjaśnić. W rozmowie z "Rz" kilkakrotnie podkreślał, że jest przekonany, iż jego kolega popełnił samobójstwo.