Nagroda ta jest regionalnym odpowiednikiem Ogólnopolskiej Nagrody IPN „Kustosz Pamięci Narodowej”. Niezależnie od białostockiego oddziału Instytutu, Nagrodę „Świadek historii” przyznają także oddziały IPN w Krakowie, Łodzi, Poznaniu, Rzeszowie i Szczecinie. Jej inicjatorem był w 2009 r. oddział białostocki.
W 2014 r. po raz pierwszy, oprócz osób fizycznych, nagrodę będą mogły otrzymać instytucje i organizacje szczególnie zasłużone dla upamiętniania historii narodu polskiego w poszczególnych regionach państwa oraz wspierające pion edukacyjny IPN w realizacji ustawowej działalności, w obszarach edukacyjnym, naukowym i wydawniczym.
Jak dotąd Kapituła pod przewodnictwem Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej przyznała 52 nagrody. Wśród Laureatów znaleźli się hierarchowie kościoła (np. metropolita białostocki abp. Edward Ozorowski), ostatni prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski (pośmiertnie), kombatanci (np. mjr Bernard Wasilewski). Zawsze duże grono wśród nagrodzonych stanowili nauczyciele historii i samorządowcy dbający w ponadprzeciętny sposób o pamięć historyczną.
Kandydatów do nagrody mogą zgłaszać instytucje, organizacje społeczne i osoby fizyczne, dołączając pisemną zgodę kandydatów na zgłoszenie (nie dotyczy to kandydatur zgłaszanych pośmiertnie). Wniosek o przyznanie nagrody powinien zawierać dane personalne kandydata oraz zapis jego zasług i osiągnięć uzasadniających przyznanie nagrody oraz dostępne wnioskodawcy kopie dokumentów poświadczających te zasługi i osiągnięcia.
Wnioski o przyznanie Nagrody należy przesyłać pocztą bądź zgłaszać osobiście do 31 marca 2014 r. (decyduje data stempla pocztowego) w białostockim oddziale IPN (ul. Warsztatowej 1A, 15 - 637 Białystok). Dodatkowych informacji udziela Tomasz Danilecki, tel. 85 66-457 82, 662 164 269. Formularze zgłoszeniowe są dostępne na stronie : www.ipn.gov.pl w zakładce: Konkursy i nagrody.