IPN przegrywa dekomunizację

W związku ze zmianą nazwy ulicy generała Augusta Emila Fieldorfa „Nila" w Żyrardowie na Jedności Robotniczej – nawiązującej do strajku żyrardowskich szpularek z 1883 r., IPN wysłał do Rady Miasta Żyrardowa materiały edukacyjne dotyczące dowódcy Kedywu AK. Prezes Instytutu Jarosław Szarek w piśmie wysłanym do przewodniczącego Rady Żyrardowa Ryszarda Mirgosa stwierdził, że dzięki „wiedzy na temat (tego) Żołnierza Niezłomnego, w przyszłości tego typu decyzje nie zostaną przez Radę Miasta podjęte". Z kolei w liście skierowanym do Rady Miasta Białystok, która zmieniła nazwę ulicy mjr Zygmunt Szendzielarza „Łupaszki" na „Podlaską", Szarek wyraził nadzieję że „major Zygmunt Szendzielarz zasłużył na dobrą pamięć w przestrzeni publicznej Państwa Polskiego".

Casus Żyrardowa i Białegostoku jest tylko „szczytem góry lodowej" trwającej od wielu miesięcy dekomunizacja ulic, a w zasadzie cichej walka o pamięć pomiędzy IPN, a także politykami Zjednoczonej Prawicy i samorządami. Politycy wymianę patronów ulic i placów potraktowali jako widoczny – konkretny, element polityki historycznej państwa. Rychło okazało się jednak, że celem dekomunizacji jest też promowanie swoich bohaterów. Np. PiS w całej Polsce forsował na patrona byłego prezydenta Lecha Kaczyńskiego, a także działaczkę „Solidarności" Annę Walentynowicz. W Łodzi wojewoda przemianował zatem plac Zwycięstwa nad Niemcami na plac Lecha Kaczyńskiego, a w stolicy rozgrywka o ulicę Kaczyńskiego stała się elementem zemsty ze strony PO za zawłaszczenie przez PiS placu Piłsudskiego. Widoczny był też spór o spuściznę dąbrowszczaków.

Jednak dzisiejsza porażka dekomunizacji wynika też z tego, że IPN nie był w stanie w wiarygodny sposób przekonać społeczności lokalnych do proponowanych zmian.

Ponad rok temu jego pozycja osłabła po próbie nowelizacji ustawy o IPN, a jej efektem nie była tylko międzynarodowa awantura, ale można było też odnieść wrażenie, że spłycony został naukowy dyskurs o tematach trudnych, do poziomu propagandowych sloganów np. dotyczących relacji polsko – żydowskich, czy polsko – ukraińskich. IPN konsekwentnie neguje np. fakt wsparcia niektórych Polaków dla władz okupacyjnych w haniebnym zjawisku tzw. polowania na Żydów.

Warto też przypomnieć chociażby podejmowane przez IPN próby gloryfikowania Romualda Rajsa „Burego" – podwładnego „Łupaszki" (dla jasności nie uczestniczył on w zbrodniach przypisywanych „Buremu"), czy Brygady Świętokrzyskiej NSZ.

Przypomnijmy, że publikację książki o Burym poprzedziła opublikowana na stronie IPN informacja – dodajmy anonimowa – o tym, że nie powinien być on oskarżony o ludobójstwo, wbrew ustaleniom śledztwa prokuratora IPN. W książce Michała Ostapiuka „Komendant Bury" wydanej przez IPN znalazło się m.in. kuriozalne sformułowanie, że komendant oddziału Narodowego Zjednoczenia Wojskowego mógł „puścić z dymem więcej wiosek, a puścił z dymem tylko pięć", a także stwierdzenie, jakoby w świetle prawa Rajs był niewinny.

Romuald Rajs „Bury" to jedna z najbardziej kontrowersyjnych postaci powojennego podziemia niepodległościowego. Podlegli mu żołnierze w styczniu i lutym 1946 r. spacyfikowali kilka wsi w okolicach Bielska Podlaskiego. W sumie śmierć poniosło 79 osób, wśród ofiar znalazły się dzieci i kobiety.

Z podobnym sporem mieliśmy do czynienia przy okazji 75 rocznicy powstania Brygady Świętokrzyskiej NSZ. Zaproszenie do udziału w tym wydarzeniu odesłał do organizatorów naczelny rabin Polski Michael Schudrich, a protest napisali też potomkowie żołnierzy AK ze Świętokrzyskiego. Ich zdaniem niezrozumiałe jest patronowanie przez prezydenta Andrzeja Dudę „rocznicy powołania kolaboranckiej formacji zbrojnej, co oznacza aprobatę jej celów i metod walki".

„Jesteśmy dziećmi oficerów Armii Krajowej ze Zgrupowań Świętokrzyskich Armii Krajowej „Ponury" – „Nurt", którzy do partyzantki trafili z różnych stron, m. in. z ZWZ i z NOW. Nasi ojcowie walczyli z hitlerowcami, bo tak pojmowali swój obowiązek wobec Ojczyzny. Niewyobrażalna była dla nich jakakolwiek współpraca z okupantami. Rząd polski w Londynie był dla nich rządem Rzeczypospolitej. Odłam NSZ, który stworzył Brygadę Świętokrzyską, legalnego rządu nie uznawał" – napisali w liście udostępnionym PAP, który podpisali m.in. Maria Ciesielska, córka ppor. c. w. Bolesława Ciesielskiego „Farysa-II", Teresa Piwnik, córka Józefa Piwnika „Topoli", Rafał Świderski, syn mjr. Mariana Świderskiego „Dzika".

Na stronie IPN można było przeczytać m.in. że Brygada Świętokrzyska NSZ była jedną z największych formacji partyzanckich działających na ziemiach polskich. „Jej żołnierze walczyli równocześnie z okupantem niemieckim i z podziemiem komunistycznym, odrzucającym legalne polskie władze na wychodźstwie i stanowiącym awangardę nowej, sowieckiej okupacji. Dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności i umiejętnej dyplomacji dowódców całej jednostce udało się przedostać na Zachód, unikając rozbicia i ze strony Wehrmachtu czy Waffen SS, i Armii Czerwonej".

IPN stwierdza, że „ dzięki lokalnym, doraźnym i taktycznym, porozumieniom z jednostkami niemieckimi Brygada rozpoczęła marsz ku zachodowi, ku jednostkom alianckim".