Rząd Donalda Tuska rezygnuje z upamiętnienia bohaterów spoczywających za granicą

W sierpniu ujawniliśmy, że Kancelaria Prezesa Rady Ministrów wygasiła projekty związane z upamiętnianiem polityków związanych z historią II RP oraz rządem na uchodźstwie, którzy są mniej znani od sztandarowych postaci, jak byli premierzy Ignacy Paderewski, Wincenty Witos, Ignacy Daszyński, czy twórca ruchu narodowego Roman Dmowski.

Projekty te realizowane były od 2021 r. Obejmowały m.in. wydanie pierwszego i drugiego tomu słownika biograficznego premierów i ministrów II RP, ale urzędnicy Kancelarii premiera Tuska stwierdzili, że instytucja ta „nie jest statutowo powołana do prowadzenia działalności wydawniczej”. W 2023 r. uruchomiona została przygotowana przez Centralny Ośrodek Informatyki i KPRM strona internetowa zawierająca wykazy wszystkich premierów i ministrów od 1918 r. z ich notami biograficznymi. Informacje miały być uzupełniane, ale strona polskierzady.gov.pl jest nieaktywna.

Wstrzymane zostały także ekshumacje i sprowadzenie do Polski szczątków zasłużonych Polaków. Przypomnijmy, że w latach 2022-2024 udało się sprowadzić do kraju szczątki 15 osób, w tym prezydentów na uchodźstwie, ale także np. dyplomaty i ziemianina Mieczysława Jałowieckiego, który kupił dla Polski Westerplatte; gen. Stanisława Kopańskiego, szefa Sztabu Naczelnego Wodza; prof. Aleksandra Brucknera, wybitnego historyka literatury oraz podróżnika Stefana Szolc-Rogozińskiego.

Czytaj więcej

Historia Polski

Robert Kostro: Co Niemcy mają jeszcze w swoich archiwach?

Brytyjczycy, Rosjanie, Niemcy? Co stało na przeszkodzie zwrotu dokumentów z archiwum krzyżackiego...

Decyzję o sprowadzeniu szczątków podejmowano w sytuacji, kiedy miejsce spoczynku za granicą było w złym stanie albo nie było go w ogóle, bo grób został zlikwidowany lub nie opiekowała się nim lokalna Polonia. Były one podejmowane po wyrażeniu zgody przez rodzinę zmarłego. Sprowadzaniem szczątków zajmowała się m.in. rządowa Fundacja Pomoc Polakom na Wschodzie.

Rząd Donalda Tuska rezygnuje z planów rządu PiS dotyczących pokrywania kosztów organizacji pogrzebów państwowych dla bohaterów spoczywających za granicą

Od osób związanych z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów, gdy na jej czele stał Mateusz Morawiecki (PiS) dowiedzieliśmy się, że w planach było sprowadzenie szczątków m.in. gen. Mariana Kukiela z żoną, ministra obrony narodowej rządu RP na uchodźstwie, historyka wojskowości; byłego premiera i ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego pedagoga Janusza Jędrzejewicza z żoną; dyplomaty Tytusa Filipowicza, który podpisał depeszę notyfikującą powstanie Państwa Polskiego 16 listopada 1918 r.

Fundacja „Nie zapomnij o nas” prowadziła zaś starania o ściągnięcie z USA szczątków płk Witolda Langenfelda (1896-1968), jednego z asów polskiego wywiadu i kontrwywiadu II RP. Uczestniczył on w latach 30. XX wieku w słynnej operacji „Wózek” sfilmowanej w serialu „Pogranicze w ogniu” jako żołnierz ekspozytury w Bydgoszczy, a w czasie II wojny światowej był szefem Wydziału Wywiadowczego Oddziału Informacyjno-Wywiadowczego II oddziału WP. Jak ustaliliśmy w każdym z tych przypadków były zaawansowane rozmowy z bliskimi wspomnianych postaci.

Z ustaleń „Rzeczpospolitej” wynika też, że KPRM za czasów premiera Morawieckiego, wydała bezterminowe decyzje o poniesieniu kosztów organizacji kolejnych pogrzebów państwowych, zatem projekty te mogłyby być kontynuowane. O to starała się Fundacja Pomoc Polakom na Wschodzie im. Jana Olszewskiego, ale Kancelaria Premiera odpowiedziała jej, że nie planuje kontynuacji takich działań, „przekierowując do Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Instytutu Pamięci Narodowej”.

Przedstawiciele Fundacji poinformowali „Rzeczpospolitą”, że na przełomie 2024 i 2025 r. nie zostały uruchomione konkursy ministerialne na realizację takich działań, środków nie było też w budżecie IPN w latach 2024 i 2025. Z odpowiedzi, którą otrzymaliśmy zaś z Departamentu Informacji MSZ wynikało, że projekt ten nie jest kontynuowany.

MKiDN nie zajmuje się grobami, a Kancelaria Premiera nie zajmuje się Polonią

Po publikacji w „Rzeczpospolitej” posłowie PiS Dariusz Matecki i Jan Kanthak wysłali do premiera interpelację. W odpowiedzi udzielonej przez wiceministra kultury i dziedzictwa narodowego Macieja Wróbla (PO) czytamy, że „kompetencje MKiDN nie obejmują działań związanych z opieką nad grobami polskich prezydentów i ministrów rządu RP na uchodźstwie oraz wojskowych zmarłych po II wojnie światowej”.

Maciej Wróbel wskazał, że z przepisów wynika, iż opiekę nad grobami weteranów walk o wolność i niepodległość Polski sprawuje Instytut Pamięci Narodowej, który „może udzielać dotacji celowych oraz przyznawać świadczenia pieniężne m.in. na przeniesienie grobu weterana, kwestię ekshumacji i repatriacji szczątków polskich prezydentów i ministrów rządu RP na uchodźstwie oraz wojskowych zmarłych po II wojnie światowej”.

Czytaj więcej

Historia Polski

Polski Bond wyciągnięty z cienia

Odnaleziono miejsce pochówku ppor. Teodora Pajewskiego ps. Szalony. Został pochowany w miasteczku...

Z kolei Jakub Stefaniak (PSL), zastępca szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów przypomniał, że opiekę nad Polonią i Polakami za granicą od 1 lipca 2024 r. przejęło od Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Dodał, że w 2025 r. znaczna pula środków finansowych została przekierowana do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. Dalej polityk PSL wskazał, że w tych instytucjach można składać wnioski o dofinansowanie.

IPN odpowiada: Pokrycie kosztów opieki nad grobami to nie jest nasze zadanie

Czy zatem takie zadania będzie realizował Instytut Pamięci Narodowej? Dr Rafał Kościański, rzecznik prasowy IPN, wskazuje, że Instytut udziela dotacji oraz świadczeń pieniężnych na pokrycie kosztów opieki nad grobami weteranów zarówno w Polsce, jak i poza granicami kraju.

„Zadania te są wykonywane w miarę napływających wniosków o udzielenie dotacji i świadczeń oraz w zależności od możliwości finansowych Instytutu. Intencją ustawodawcy było zapewnienie opieki nad pochówkami wszystkich Polaków, którzy narażali życie w obronie niepodległości Ojczyzny i z tego względu w równym stopniu zasługują na pamięć i szacunek” – tłumaczy „Rzeczpospolitej” rzecznik. W tym roku IPN przeznaczył na ten cel ponad 2 mln zł.