Stradowscy zginęli, bo pomagali Żydom

Instytut Pileckiego upamiętnił Mariannę i Wacława Stradowskich z Chmielnika, którzy zostali zamordowani przez Niemców za ukrywanie pięciorga Żydów.

Publikacja: 15.09.2022 16:05

Żydzi w Chmielniku latach 20. XX w.

Żydzi w Chmielniku latach 20. XX w.

Foto: Świętokrzyski Sztetl

W czwartek na rogu ulic Wspólnej i Lubańskiej w Chmielniku została odsłonięta tablica upamiętniająca tragicznie zmarłych.

Marianna Stradowska z domu Piotrowska (ur. 1900) wraz z trójką dzieci: Wacławem (ur. 1921), Matyldą (ur. 1924) i Kazimierą (ur. 1926) mieszkała w domu przy ulicy Szydłowskiej w Chmielniku. W pierwszej połowie 1941 roku w mieście powstało getto, w którym umieszczono nie tylko chmielnickich Żydów, ale także z innych miast okupowanej Polski. Kilkanaście miesięcy później rozpoczęła się likwidacja getta, która zakończyła się w grudniu. Niemcy na miejscu zamordowali około pięciuset Żydów, pozostałych przewieźli głównie do obozu zagłady w Treblince.

Jak podaje badający sprawę Stradowskich dr Wojciech Cedro z Instytut Pileckiego: „Kiedy rozpoczęła się likwidacja chmielnickiego getta do rodziny Stradowskich przyszła z prośbą o pomoc grupa Żydów: dwaj bracia Pasternakowie oraz niezidentyfikowane z nazwiska małżeństwo z mniej więcej dziesięcioletnim dzieckiem. Maria i jej nastoletnie dzieci dali im schronienie we własnym domu i umieścili żydowskich lokatorów w pokoju, w którym wcześniej trzymali sprzęt rolniczy. 31 stycznia 1943 roku, późnym wieczorem – najprawdopodobniej wskutek donosu – do domu Stradowskich przyszli niemieccy żandarmi (m.in. Julian Świątek i Bernhard Krause). Drogę wskazał im jeden z mieszkańców Chmielnika. Na miejscu żandarmi odnaleźli kryjówkę i bestialsko zamordowali pięcioro Żydów. Zwłoki ofiar zostały zabrane i pochowane na cmentarzu żydowskim w Chmielniku”.

Marii i trójce jej dzieci udało się uciec. Rodzina wróciła do domu, kiedy żandarmi odeszli, jedynie Wacław – z obawy o swoje bezpieczeństwo – pozostał w ukryciu. „Dom prawdopodobnie był obserwowany, bo kiedy kilka dni później zjawił się w nim Stradowski, natychmiast wraz z matką został zatrzymany przez żandarmów” – dodaje dr Cedro. 

11 lutego 1943 roku oboje zostali przetransportowani do Niemieckiego Zakładu Karnego w Pińczowie, gdzie postawiono im zarzut udzielenia schronienia Żydom. Stamtąd trafili do więzienia w Kielcach, gdzie 25 marca odbyła się ich rozprawa przed sądem specjalnym. Maria i Wacław Stradowscy zostali skazani na karę śmierci. Niemcy zamordowali Marię i Wacława Stradowskich 23 grudnia 1943 roku.

W 1947 roku odbył się proces Stefana Pawłowskiego, posądzonego o współpracę z niemieckim okupantem. Pawłowskiego uniewinniono. Juliana Świątka, jednego z niemieckich żandarmów, początkowo skazano na karę śmierci, ale w 1950 roku wyrok zmniejszono do 15 lat więzienia, a w 1956 roku do 10 lat. Drugi z żandarmów, Bernhard Krause, nigdy nie odpowiedział za swoje czyny.

Upamiętnienie odbyło się w ramach programu „Zawołani po imieniu”, który poświęcony jest osobom narodowości polskiej zamordowanym za pomoc Żydom w czasie okupacji niemieckiej.

Historia Polski
Baza Polaków poległych za granicą będzie uzupełniana
https://track.adform.net/adfserve/?bn=77855207;1x1inv=1;srctype=3;gdpr=${gdpr};gdpr_consent=${gdpr_consent_50};ord=[timestamp]
Historia Polski
Noc, która przebudziła Polskę
Historia Polski
„Siedmiu łajdaków”? – generałowie zabici w Noc listopadową
Historia Polski
Stary bóg Hus, Juliusz Cezar i Kazimierz Odnowiciel
Materiał Promocyjny
Bank Pekao wchodzi w świat gamingu ze swoją planszą w Fortnite
Historia Polski
„Athenaeum” Józefa Ignacego Kraszewskiego