Przez pierwsze siedem lat życia wychowywał się, jako następca tronu, na świetnym dworze praskim. W połowie XIII w. Czechy były bogatym i potężnym królestwem. Podstawą potęgi królów czeskich były kopalnie srebra, rozwinięta gospodarka oraz handel międzynarodowy. Stolica państwa Praga jak na owe czasy była wielkim miastem, przebiegały przez nią ważne szlaki handlowe. Opierając się na zasobach kraju, ojciec Wacława dążył do osiągnięcia wielkich celów.
Czechy niemal od samego początku swego istnienia podlegały zwierzchnictwu królów niemieckich, na początku XI w. ich książęta stali się lennikami władców Niemiec. Jednak w Rzeszy Niemieckiej zajmowały szczególną pozycję: władcy Czech mogli prowadzić własną politykę, nie zawsze zgodną z celami ich seniorów, królów niemieckich. Już w XI w. książę Czech Wratysław uzyskał koronę królewską, a od początku XIII w. wszyscy władcy czescy byli królami. W XIII w. stali się zupełnie niezależni. W tym czasie, po śmierci cesarza Fryderyka II, Niemcy na ponad 20 lat pogrążyły się w chaosie wielkiego bezkrólewia. Sytuację tę starał się wykorzystać ojciec Wacława Przemysł Ottokar II. Po śmierci ostatniego księcia Austrii z rodu Babenbergów, Fryderyka Bitnego, zajął jego ziemie. Dążył też do zdobycia tronu niemieckiego, a potem – korony cesarskiej.
Kilkuletni Wacław był zapewne świadomy potęgi i ambitnych planów swego ojca. Widział świetność i bogactwo dworu praskiego, był świadkiem wspaniałych uroczystości, jakie się tam odbywały, może obserwował turnieje rycerskie, zawody minnesingerów, wizyty innych władców. Jednak bardzo prędko losy małego księcia zupełnie się odmieniły. W 1273 roku Niemcy wybrali na swego monarchę nie najpotężniejszego z książąt Rzeszy króla Czech Przemysła Ottokara II, lecz niewiele jeszcze znaczącego hrabiego Rudolfa z Habsburga. Ten nie zamierzał tolerować potęgi czeskiego władcy: odebrał Ottokarowi Austrię, a w 1278 r. doszło do decydującego starcia. Przemysł Ottokar przegrał, jego wojska zostały rozgromione w bitwie pod Suchymi Krutami, a on sam zginął. Wacław został sierotą.
