Rozkwit nauki, edukacji i życia duchowego

W XVI i XVII wieku żydowska kultura w Rzeczypospolitej polsko-litewskiej osiągnęła najwyższy poziom rozwoju. Na szczególnie wysokim poziomie znajdowała się literatura rabiniczna. Jednak z czasem, głównie pod wpływem żydowskich imigrantów, zaczęto uwzględniać obok niej także nauki świeckie.

Publikacja: 05.05.2008 11:17

Rozkwit nauki, edukacji i życia duchowego

Foto: Żydowski Instytut Historyczny

Rabini w traktatach poświęconych Talmudowi coraz częściej nawiązywali do spuścizny Mojżesza Majmonidesa (1135 – 1204), najwybitniejszego przedstawiciela arystotelizmu żydowskiego, uczonego, który dążył do racjonalistycznego uzasadnienia zasad judaizmu.

Wielu znanych zwolenników idei Majmonidesa pochodziło lub nauczało w Lublinie, mieście, które w XVI i pierwszej połowie XVII wieku było centrum nauki i życia duchowego Żydów nie tylko polskich, ale i europejskich. Wśród nich należy wymienić Salomona Lurię (1510 – 1574) i Mordechaja Jaffę (1530 – 1612), ponadto Mojżesza Isserlesa zwanego Remu (1525 – 1572), rabina z Krakowa, i Jakuba Kopelmana (1555 – 1594) z Brześcia Kujawskiego. Wszyscy oni uzasadniali potrzebę pogodzenia zasad wiary z rozumem opartym na znajomości nauk świeckich. Dlatego oprócz zgłębiania tajników Tory i Talmudu studiowali filozofię, matematykę, astronomię i medycynę. Ich pisma zachęcały pozostałych Żydów do studiowania nauk świeckich i filozofii religijnej. Miało to ułatwić wyjaśnianie treści zawartych w Torze i Talmudzie, a w konsekwencji prowadzić do pogłębiania wiedzy religijnej.

W XVI i XVII wieku żydowscy uczeni w Polsce tworzyli także różne traktaty z zakresu matematyki i mechaniki. Do ich autorów zaliczał się m.in. Jozue Moszkowicz z Lublina, który zajmował się również inżynierią wojskową. W czasie wojny polsko-rosyjskiej w 1654 r. dzięki swoim wojskowym i inżynierskim umiejętnościom uratował broń ciężką, która w czasie odwrotu wojsk polskich w znacznej części zatonęła w Dnieprze.

Jozue Moszkowicz z Lublina, który zajmował się również inżynierią wojskową, w czasie wojny polsko-rosyjskiej w 1654 r. dzięki swoim wojskowym i inżynierskim umiejętnościom uratował broń ciężką

Inną dziedziną nauki uprawianą przez Żydów w Polsce była medycyna. Żydowscy lekarze słynęli ze swoich umiejętności, a z ich usług chętnie korzystali zarówno władcy, jak i magnateria. Z uwagi na to, że na chrześcijańskie uczelnie w Polsce nie przyjmowano Żydów, młodzież żydowska podejmowała studia medyczne za granicą. Dużym powodzeniem cieszyły się szkoły wyższe w Hiszpanii, we Włoszech i w Niemczech. Bardzo chętnie studiowano w Padwie, gdzie wśród studentów medycyny spotkać można było także Żydów z Polski.

Do szybkiego rozwoju nauki wśród ludności żydowskiej przyczyniła się sztuka drukarska. Pierwsze oficyny druków hebrajskich w Polsce założono w Krakowie.

W latach 30. XVI wieku powstała tu drukarnia trzech braci Haliczów – Samuela, Aszera i Eljakima

Wśród Żydów, którzy służyli pomocą medyczną na dworach magnackich, dużą sławę uzyskał Józef Salomon de Mediego. Pochodził z Krety i był uczniem Galileusza oraz Keplera, a do Polski przybył w 1616 r., by następnie przez kilka lat praktykować w Lublinie. W niektórych miastach Rzeczypospolitej powstały też znane rody lekarskie, które nie ograniczały się do leczenia tylko żydowskich pacjentów. Z ich usług korzystali równie chętnie chrześcijanie. W Lublinie duże uznanie i sławę uzyskała rodzina Montaltów, która zamieszkiwała w tym mieście od przełomu XVI i XVII wieku.

Do szybkiego rozwoju nauki wśród ludności żydowskiej przyczyniła się sztuka drukarska. Pierwsze oficyny druków hebrajskich w Polsce powstały w Krakowie. W latach 30. XVI wieku powstała tu drukarnia trzech braci Haliczów – Samuela, Aszera i Eljakima. W 1534 r. wydali oni pierwszą na ziemiach polskich książkę w języku hebrajskim. W 1540 r. wydrukowali hebrajskimi czcionkami Nowy Testament w tłumaczeniu na język niemiecki Marcina Lutra. W tym samym czasie powstała drukarnia Chaima Schwarza w Oleśnicy na Śląsku. Jego następcy, syn Izaak i zięć Józef, przenieśli działalność drukarską do Lublina, który obok Krakowa stał się od 1547 r. jednym z najważniejszych ośrodków wydawniczych w Polsce. Prawdziwy rozkwit lubelskiej oficyny drukarskiej przypada na 1578 r. Założył ją syn rektora akademii talmudycznej Kalonymos ben Mordechaj Jaffe (? – 1603). Jego oficyna dzięki wysokiemu poziomowi edytorskiemu zapisała się na trwałe w historii żydowskiej sztuki drukarskiej. Jaffe musiał konkurować nie tylko z drukarniami krakowskimi, ale przede wszystkim z włoskim i niemieckimi. Ta konkurencja oraz brak kapitału spowodowały, że drukarnia była wielokrotnie zamykana. Po 1603 r. oficynę przejęli jego synowie. W czasie wojen szwedzkich uległa niemal całkowitemu zniszczeniu.

Rabini w traktatach poświęconych Talmudowi coraz częściej nawiązywali do spuścizny Mojżesza Majmonidesa (1135 – 1204), najwybitniejszego przedstawiciela arystotelizmu żydowskiego, uczonego, który dążył do racjonalistycznego uzasadnienia zasad judaizmu.

Wielu znanych zwolenników idei Majmonidesa pochodziło lub nauczało w Lublinie, mieście, które w XVI i pierwszej połowie XVII wieku było centrum nauki i życia duchowego Żydów nie tylko polskich, ale i europejskich. Wśród nich należy wymienić Salomona Lurię (1510 – 1574) i Mordechaja Jaffę (1530 – 1612), ponadto Mojżesza Isserlesa zwanego Remu (1525 – 1572), rabina z Krakowa, i Jakuba Kopelmana (1555 – 1594) z Brześcia Kujawskiego. Wszyscy oni uzasadniali potrzebę pogodzenia zasad wiary z rozumem opartym na znajomości nauk świeckich. Dlatego oprócz zgłębiania tajników Tory i Talmudu studiowali filozofię, matematykę, astronomię i medycynę. Ich pisma zachęcały pozostałych Żydów do studiowania nauk świeckich i filozofii religijnej. Miało to ułatwić wyjaśnianie treści zawartych w Torze i Talmudzie, a w konsekwencji prowadzić do pogłębiania wiedzy religijnej.

Historia
Paweł Łepkowski: Najsympatyczniejszy ze wszystkich świętych
https://track.adform.net/adfserve/?bn=77855207;1x1inv=1;srctype=3;gdpr=${gdpr};gdpr_consent=${gdpr_consent_50};ord=[timestamp]
Historia
Mistrzowie narracji historycznej: Hebrajczycy
Historia
Bunt carskich strzelców
Historia
Wojna zimowa. Walka Dawida z Goliatem
Materiał Promocyjny
Bank Pekao wchodzi w świat gamingu ze swoją planszą w Fortnite
Historia
Archeologia rozboju i kontrabandy