Odegrał znaczącą rolę w rekonkwiście, montując w 1179 roku koalicję królestw hiszpańskich przeciwko muzułmanom oraz dowodząc w przegranej bitwie pod Alarcos (1195) i zwycięskiej pod Las Navas de Tolosa (1212). W wieku 12 lat został zaślubiony z dziewięcioletnią Eleonorą, córką monarchy angielskiego Henryka II. Legenda głosi, że tuż po ślubie zakochał się bez pamięci w młodej Żydówce z Toledo i zapomniał o swojej małżonce i królestwie. Ludzie mówili ponoć, że to wynik czarów młodej Żydówki. W pewnym momencie, jak wieść niesie, grupa wielmożów kastylijskich powiedziała dość i aby ratować królestwo, zamordowała Żydówkę. Karą Bożą za tę zgubną miłość była wedle niektórych przekazów średniowiecznych klęska pod Alarcos. Według XIV-wiecznego portugalskiego kronikarza Bóg wybaczył Alfonsowi dopiero podczas bitwy pod Las Navas de Tolosa. Tuż po niej miał zesłać na kraj głód i zarazę, a król rozdawał wówczas niestrudzenie jałmużny. Tak zostało odnowione przymierze między Bogiem a królem. Ach, ta niesamowita, średniowieczna wyobraźnia.
