Żydowskie „Dziady”, czyli „Dybuk”

[wyimek]Tadeusz Boy-Żeleński po spektaklu „Nocą na starym rynku” Pereca w wykonaniu Trupy Wileńskiej:Słusznie powiedział ktoś, że podróże kształcą. Wczoraj wieczór wróciłem właśnie z takiej podróży: pojechałem na ulicę Karową zobaczyć Teatr Żydowski i nie żałowałem tego. Spędziłem zajmujący wieczór i nauczyłem się wielu rzeczy. [...] I uderzyło mnie jedno. Czy to ma jakiś sens, aby żyjąc obok siebie tak mało wiedzieć o sobie, tak zupełnie się nie znać? Grywa się u nas sztuki z całego świata, często błahe i liche, a nie czynimy absolutnie nic dla poznania duszy narodu, z którym jest nam przeznaczone współżycie. („Kurier Poranny”, 1928, nr 296)[/wyimek]

„Dybuk” doczekał się też ekranizacji: w 1937 r. nakręcił go Michał Waszyński, który zatrudnił aktorów z Trupy Wileńskiej z Morewskim (Cadyk) na czele. Film zachował się i uchodzi za najwybitniejsze dzieło kinematografii żydowskiej.

Równie sławny stał się „Dybuk” (w przekładzie Chaima Nachmana Bialika) w wykonaniu hebrajskiego teatru Habima, w reż. Jewgienija Wachtangowa, wyznaczając zarazem kierunek narodowemu teatrowi izraelskiemu. Ważne miejsce zajął również na scenie polskiej. W okresie międzywojennym dwukrotnie wystawił go m.in. we własnym tłumaczeniu z jidysz Andrzej Marek (Teatr Miejski w Łodzi, premiera 18 IV 1925 r.).

Z powojennych wystawień należy wymienić inscenizację Andrzeja Wajdy (w przekładzie Ernesta Brylla) w Starym Teatrze w Krakowie (12 III 1998 r.) oraz Krzysztofa Warlikowskiego (w przekładzie Michała Friedmana) w Teatrze Rozmaitości w Warszawie (6 X 2003 r.). Warlikowski włączył do „Dybuka” An-skiego, „Dybuka” Hanny Krall, dzięki czemu ta stara historia chasydzka została wpisana w doświadczenie Holocaustu i ta wersja jest obecnie najczęściej pokazywanym polskim spektaklem na scenach światowych.

„Dybuka” zrealizowała także w Teatrze Telewizji Agnieszka Holland (1999).