27 marca 1981: 21 postulatów

Wypracowana przez KSS KOR metoda walki strajkowej wprowadzona zostaje w życie. Już w lipcu 1980, głównie na Lubelszczyźnie, strajki przeciw podwyżce cen żywności prowadzą do negocjacji z władzą i podpisywania porozumień. 14 sierpnia rusza Stocznia Gdańska, w której po dwóch dniach strajk zyskuje charakter solidarnościowego i rozszerza się na cały kraj. Ustalona w Gdańsku lista 21 postulatów, aprobowana powszechnie, staje się narzędziem walki także tam, gdzie nie ma opozycji.

W roli lidera buntu ogólnopolskiego, Lech Wałęsa ogłasza 31 sierpnia porozumienie z władzą. Powstaje niezależny związek zawodowy, zarejestrowany w listopadzie – NSZZ „Solidarność" zyskuje po kilku miesiącach ponad 9 milionów członków. Gdy w marcu 1981 r. dochodzi do ostrego konfliktu z partią, w strajku ostrzegawczym zamiera cały kraj. Zawarty kompromis odbiera z czasem Związkowi moc sprawczą.

Jacek Kuroń (lider KSS KOR) w artykule

Przez cały kraj przechodzi fala strajków. [...] Po raz czwarty w najnowszej historii Polski robotnicy wystąpili jako siła zdolna złamać partyjno-państwowy monopol decyzji. Natomiast po raz pierwszy nie doszło do ulicznych demonstracji, starć z milicją czy wojskiem, palenia partyjnych komitetów. Robotnicy strajkują, wysuwają żądania, często powołują komitety strajkowe lub komisje robotnicze. Władza ustępuje i jeden strajk się kończy, a zaczyna następny. Jest to forma protestu zgodna z hasłem często powtarzanym w środowisku KSS KOR: zakładaj komitety, zamiast je podpalać.

Warszawa, lipiec 1980

[Ostry zakręt, „Biuletyn Informacyjny", nr 5, 1980]

Bogdan Borusewicz (członek KSS KOR i Wolnych Związków Zawodowych)

Od 1 sierpnia mieszkałem poza domem i przygotowywałem strajk [w Stoczni Gdańskiej]. Począwszy od spraw technicznych, po psychologiczne nastawienie grupy inicjującej. To były trzy osoby z Wolnych Związków [Zawodowych]: Bogdan Felski, Ludwik Prądzyński i Jerzy Borowczak – bardzo młodzi stoczniowcy. [...] Szkoliłem ich intensywnie. Tłumaczyłem, co robić, by się nie powtórzył Grudzień. [...]

10 sierpnia [...] wywołałem na podwórze całą trójkę i Wałęsę. Wówczas Lech Wałęsa dowiedział się o strajku i o tym, że także ma wejść na teren Stoczni. Datę strajku znało więc tylko pięć osób – ci, którzy mieli go zainicjować.

Gdańsk, 10 sierpnia 1980

[Karnawał z wyrokiem, Warszawa 2005]

Jacek Kuroń

W nocy [16/17 sierpnia w Międzyzakładowym Komitecie Strajkowym w Stoczni Gdańskiej] opracowano 21 postulatów [domagających się utworzenia wolnych związków zawodowych, przestrzegania konstytucyjnych praw i wolności, zniesienia przywilejów partyjnych oraz poprawy warunków bytowych społeczeństwa] i rano delegacja wręczyła je wojewodzie gdańskiemu. Dostaliśmy o tym wiadomość i zdecydowaliśmy natychmiast [...] rozpowszechnić 21 postulatów, rozpropagować je.

Warszawa, 19 sierpnia 1980

[Jacek Kuroń, Gwiezdny czas. „Wiary i winy" ciąg dalszy, Londyn 1991]

Bogdan Borusewicz (członek prezydium MKS w Stoczni Gdańskiej, współautor 21 postulatów)

Postulaty zostały ułożone tak, by narzucały taktykę negocjacji. Od punktu najtrudniejszego do najłatwiejszego – i tak miały być dyskutowane. [...] 21 postulatów i ich pierwszy punkt [dotyczący wolnych związków zawodowych] stały się wzorcem dla strajkujących – dla zakładów bez kadry opozycyjnej. Nas była garstka, a dzięki temu mogliśmy kierować tym ogromnym ruchem.

Gdańsk

[Dni Solidarności, Warszawa 2005]

Z dokumentu Polskiego Porozumienia Niepodległościowego

Strajkujący wyrażają czynnie to, co myśli i czuje, czego pragnie cały naród polski. Świadomość tego powinna przekonać władze o bezsensie jakiejkolwiek próby użycia siły. Strajkujący mają też za sobą międzynarodowy ruch zawodowy i ogromną większość opinii światowej, która z zapartym tchem śledzi ich spokojną, bezkrwawą walkę – ufajmy, że do końca bezkrwawą – wiedząc, że ważą się losy nie tylko robotników polskich, nie tylko Polski całej – ale i losy Europy.

Warszawa, 21 sierpnia 1980

[Zapis wydarzeń. Gdańsk – Sierpień 1980. Dokumenty, Warszawa 2000]

Andrzej Jakubowicz (pracownik zakładu przemysłowego Dolmel)

Tłumy gromadziły się przed zajezdniami, by na własne oczy ujrzeć biało-czerwone flagi, opaski na rękach straży robotniczej, by zamienić choć kilka słów z pracownikami okupującymi swoje miejsca pracy. Z godziny na godzinę przyłączały się kolejne zakłady, przeważnie ogłaszając strajki okupacyjne, nawet taksówkarze, ba, nawet skup makulatury, na którego bramie porozwieszano święte obrazki, czynem głosili swoją solidarność.

Wrocław, 26 sierpnia 1980

[ Sierpień '80 we wspomnieniach, Gdańsk 1991]

Lech Wałęsa

Wracamy do pracy 1 września. [...] Czy osiągnęliśmy wszystko, czego chcieliśmy, czego pragniemy, o czym marzymy? Zawsze mówię szczerze i otwarcie to, co myślę. I teraz powiem szczerze – nie wszystko, ale wszyscy wiemy, że uzyskaliśmy bardzo wiele.

Ufaliście mi cały czas, a więc wierzcie w to, co powiem: uzyskaliśmy wszystko, co w obecnej sytuacji mogliśmy uzyskać. Resztę też uzyskamy, bo mamy rzecz najważniejszą: nasze niezależne, samorządne związki zawodowe. To jest nasza gwarancja na przyszłość.

Gdańsk, 31 sierpnia 1980

[Gdańsk. Sierpień 1980. Rozmowy, Gdańsk 1990]