Dwaj bracia z Paryża

Józef i Henryk Babińscy, synowie polskich emigrantów z okresu Wiosny Ludów, przyczynili się do rozwoju nauk przyrodniczych. Młodszy z braci był pionierem neurochirurgii, a starszy – geologiem zatrudnianym przez francuski rząd.

Publikacja: 01.02.2024 21:00

Obraz André Brouilleta „Une leçon clinique à la Salpêtrière” z 1887 r. przedstawiający wykład Jeana-

Obraz André Brouilleta „Une leçon clinique à la Salpêtrière” z 1887 r. przedstawiający wykład Jeana-Martina Charcota w szpitalu Salpêtrière. Asystentem podtrzymującym „histeryczkę” jest Józef Babiński

Foto: Wikimedia Commons

Bracia Babińscy urodzili się w stolicy Francji w drugiej połowie XIX w. Obaj w 1885 r. zmienili zapis imion na francusko brzmiące: Joseph i Henri. Zasymilowali się. Nigdy jednak nie wyparli się swych korzeni. Pochodzili z polskiej rodziny szlacheckiej herbu Bojcza. Ich ojciec Aleksander Babiński wraz z matką – Henriettą z Warenów – trafili do Francji w 1848 r. Małżeństwo doczekało się pierwszego syna dopiero po siedmiu latach: 2 lipca 1855 r. urodził się Henryk, przyszły geolog, odkrywca złóż złota oraz węgla kamiennego, poszukiwacz diamentów, a przy tym znawca sztuki kulinarnej, autor popularnego we Francji dzieła gastronomicznego. Natomiast 2 listopada 1857 r. na świat przyszedł Józef, który stał się jednym z twórców światowej neurologii klinicznej (do dziś jeden z odruchów neurologicznych określany jest jego nazwiskiem, tzw. objaw Babińskiego). Obaj bracia ukończyli najpierw polską szkołę w Batignolles pod Paryżem, później jednak każdy z nich wybrał inną ścieżkę kariery.

Ich życiowe osiągnięcia przypomniano w czterotomowym słowniku „Polski wkład w przyrodoznawstwo i technikę” (2015) wydanym przez Instytut Historii Nauki PAN oraz IPN. Warto braci Babińskich poznać bliżej i ocalić ich dokonania od zapomnienia.

Odkrywca kopalin i znawca światowej kuchni

Starszy z braci miał naturę podróżnika, doskonale więc wybrał kierunek studiów: ukończył Szkołę Górniczą (Ècole des Mines). Początkowo prowadził badania geologiczne we Francji i północnych Włoszech, szybko jednak dostrzeżono jego talent. Zainteresował się nim ówczesny francuski rząd, a tym samym towarzystwa akcyjne, które chciały szybko się wzbogacić na eksploatacji złóż cennych surowców i kamieni szlachetnych. Henryk Babiński (już jako Henri) został wysłany do Gujany w celu zbadania tamtejszych złóż złota. Po zakończeniu poszukiwań opublikował dwie prace: „Quelques mots sur le gisement aurifère de la Guyane française” (Paryż 1888) i „Notes sur les concessions réunies d’Adieu-Vat et de Bonne-Aventure, appartenant à la Sociètè Anonyme des gisements d’or de Saint Eliè (Guyane française)”, (Paryż 1890). Babiński prowadził badania geologiczne również i w innych krajach Ameryki Południowej. W 1893 r. odkrył i opisał duże pokłady węgla kamiennego w Chile, na terytorium Ziemi Ognistej, a następnie prowadził podobne poszukiwania w Brazylii, których rezultatem było sprawozdanie zatytułowane „Rapport sur une visite aux Lavras diamantinas, gisements de diamant et de charbon dc Lençois, Palmeiras, Chique-Cinque et Mar d’Hespanha, état de Bahia (Brésil)” i opublikowane w Paryżu w 1897 r. Za swoje osiągnięcia na tym polu został odznaczony francuską Legią Honorową.

Henryk Babiński (1855–1931), geolog

Henryk Babiński (1855–1931), geolog

Wellcome Images/Wikipedia Commons

Kiedy jednak w 1893 r. jego młodszy brat Józef objął funkcję ordynatora szpitala de la Pitié (Hôpital de la Pitié) w Paryżu, postanowił osiąść na stałe w stolicy Francji i zająć się administracją szpitala. A ponieważ nie miał wówczas nawet 40 lat, wolny czas najchętniej spędzał w teatrze lub operze. Ponadto postanowił też wykorzystać swoje doświadczenia podróżnicze – zjeździł przecież pół świata, gdzie niejako przy okazji poznał różne miejscowe przysmaki. Postanowił podzielić się tą wiedzą: pod pseudonimem Ali-Bab w 1907 r. opublikował obszerną, bo liczącą sobie aż 1281 stron, encyklopedię gastronomiczną, która przyniosła mu we Francji wielką popularność: „Gastronomie pratique, études culinaires, suivies du traitement de l’obésité des gourmands” (wielokrotnie wznawianą, nawet w XXI w.). Zmarł w 1931 r. w Paryżu. Jego młodszy brat Józef przeżył go zaledwie o niewiele ponad rok.

Książę neurologów

Tak właśnie nazywano Józefa Babińskiego, zresztą całkiem zasłużenie – nie tylko z powodu jego naukowych osiągnięć, ale także za sprawą szlachetnej osobowości. Ten miłośnik sztuki i muzyki klasycznej, znawca literatury, nigdy się nie ożenił – całe dorosłe życie poświęcił pracy.

W 1879 r. ukończył wydział lekarski na paryskiej Sorbonie. Po studiach jako praktykant (intèrne des hôpitaux) próbował swoich sił w różnych specjalizacjach u najlepszych fachowców: anatomopatologii uczył się od André-Victora Cornila, fizjologii, histologii, interny od Jules’a Bucquoya, a neurologii od Alfreda Vulpiana. W 1884 r. zwolniło się stanowisko pierwszego asystenta w Pitié-Salpêtrière Hospital, w tym samym zaś czasie rozstrzygano konkurs o złoty medal dla najlepszego praktykanta paryskich szpitali. Jean-Martin Charcot, wówczas jeden z najsłynniejszych paryskich neurologów, zdecydował, aby z dwóch starających się o stanowisko kandydatów (Babiński i Richardier) przyjąć tego, który nie zdobędzie złotego medalu. Zwyciężył Richardier, dlatego to Babiński został w 1885 r. asystentem Charcota.

Józef Babiński (1857–1932), neurolog

Józef Babiński (1857–1932), neurolog

Eug. Pirou, Paris Wikimedia Commons

To był przełomowy rok w życiu Józefa, ponieważ wtedy uzyskał tytuł doktora medycyny po przedstawieniu pracy poświęconej związkom anatomiczno-klinicznym w stwardnieniu rozsianym. W tym też czasie rodzina Babińskich przeprowadziła się na Rue Bonaparte w 6. dzielnicy Paryża. Zarówno ich sytuacja materialna, jak i status społeczny znacząco się poprawiły.

Dwa lata później Józef Babiński został członkiem Paryskiego Towarzystwa Biologicznego, a w 1890 r. zdał egzamin konkursowy na stopień ordynatora szpitali paryskich. Niestety, po śmierci Charcota (1893 r.) z powodu intryg innych asystentów (wśród których prym wiódł m.in. Charles-Joseph Bouchard) Babińskiemu nie udało się zrobić kariery w środowisku akademickim. Skupił się więc na praktyce lekarskiej oraz na prowadzeniu badań w dziedzinie neurologii. W 1894 r. został ordynatorem małego oddziału w szpitalu w Porte d’Aubervilliers, rok później zaś ordynatorem szpitala de la Pitié (Hôpital de la Pitié) w Paryżu, na którym to stanowisku pozostał do 31 grudnia 1922 r. – wtedy bowiem osiągnął wiek (65 lat), w którym na mocy obowiązujących przepisów musiał zaprzestać praktyki. Jednak dzięki pomocy przyjaciela Henriego Vaqueza (również lekarza) mógł prowadzić prywatną praktykę przez kilka następnych lat.

Miał już wówczas ugruntowaną pozycję w środowisku lekarskim: od 1914 r. był członkiem francuskiej Akademii Medycyny, współzałożycielem (1899) Francuskiego Towarzystwa Neurologicznego, a od 1907 r. jego przewodniczącym, a nade wszystko: członkiem honorowym Warszawskiego i Krakowskiego Towarzystwa Lekarskiego. W 1922 r. wziął udział w zjeździe lekarzy polskich i francuskich w Warszawie, na którym wygłosił wykład „O odruchach obronnych”, a swe prace publikował także w „Neurologii Polskiej” (należał do zespołu redakcyjnego). W 1924 r. został członkiem honorowym American Neurological Association, a rok później – Royal Society of Medicine oraz profesorem honorowym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Nie bez przyczyny, był już bowiem uznanym autorem wielu publikacji naukowych (w sumie blisko 300!), przełomowych w dziedzinie neurologii i neurochirurgii.

Objaw Babińskiego

Nawet współcześnie podczas rutynowego badania neurologicznego sprawdzany jest odruch, którego zaburzenia określa się mianem objawu Babińskiego. Polak po raz pierwszy opisał to zagadnienie w pracy zatytułowanej „O odruchu podeszwowym w pewnych schorzeniach organicznych układu nerwowego”, którą w lutym 1896 r. przesłał do Paryskiego Towarzystwa Biologicznego. W tym krótkim tekście Babiński przedstawił sposób wywołania objawu i jego potencjalne znaczenie dla neurologii (swą myśl rozwinął w publikacji z 1903 r.).

Wiele prac poświęcił objawom móżdżkowym, skupiając swą uwagę na kwestii różnicowania zaburzeń móżdżkowych i przedsionkowych, a także niezborności móżdżkowej. Ponadto w swoich badaniach stosował prąd galwaniczny do potwierdzenia jednostronnego uszkodzenia błędnika (prowadzącego do zaburzeń słuchu), ale też naświetlania rentgenowskie (w chorobach uciskowych rdzenia). Jako pierwszy we Francji propagował przeprowadzanie operacji guzów rdzenia kręgowego oraz mózgu.

Prowadził także badania nad diagnostyką neurosyfilisu. W 1899 r. uznał objaw braku reakcji źrenic na światło za charakterystyczny dla kiły układu nerwowego (w owym czasie powikłania chorób wenerycznych były nader częstym zjawiskiem). Jego prywatne wykłady odbywające się w Hôpital de la Pitié cieszyły się dużą popularnością wśród młodych lekarzy.

Choć swój los związał z Francją, to nigdy nie zapomniał o Polsce, kraju swych przodków. Jak czytamy na kartach wspomnianego już słownika, na jednym ze spotkań naukowych w Wilnie wzniósł toast za pomyślność niepodległej, odrodzonej po 123 latach zaborów, Polski – swej drugiej ojczyzny: „dumny jestem, że posiadam ich dwie: jednej zawdzięczam swą wiedzę, tej drugiej – a zarazem tej przodków moich – zawdzięczam pierwiastki swej duszy polskiej; jak oba te uczucia zespoliły się we mnie w jedną całość, tak niech się zgodnie skojarzą duchowo oba narody dla dobra i postępu ludzkości”.

W ostatnich latach życia Józef Babiński cierpiał, podobnie jak jego ojciec, na chorobę Parkinsona. Zmarł 29 października 1932 r. w Paryżu w wieku 75 lat. Pochowany jest w grobie rodzinnym na podparyskim polskim cmentarzu w Montmorency.

Historia świata
Cud nad urną. Harry Truman, cz. IV
Historia świata
Niemieckie „powstanie” przeciw Hitlerowi. Dziwny zryw w Bawarii
Historia świata
Popychały postęp i były źródłem pomysłów. Jak powstawały akademie nauk?
Historia świata
Wenecki Kamieniec. Tam, gdzie Szekspir umieścił akcję „Otella"
Historia świata
„Guernica”: antywojenny manifest Pabla Picassa