W 1898 roku uzyskuje zgodę na przeniesienie do Władywostoku, gdzie obok pracy kolekcjonersko-muzealnej bierze udział w przygotowaniach do światowej wystawy etnograficznej w Paryżu (1900). Ekspozycja rosyjska zdobywa srebrny medal, a Bronisław ugruntowuje swą pozycję w środowisku naukowym. Jest już wtedy sekretarzem oddziału Imperialnego Towarzystwa Geograficznego we Władywostoku, redaguje dwutygodnik naukowy o statystyce i prowadzi ożywioną akcję prelekcji z wykorzystaniem oryginalnych eksponatów. Kolekcjonował i utrwalał je w sposób profesjonalny, nagrywał na wałkach fonograficznych (po II wojnie światowej przeniesiono nagrania na trwalsze nośniki), fotografował i dokładnie opisywał.
W 1901 roku otrzymał propozycję ze strony Rosyjskiej Akademii Nauk wyjazdu na Sachalin dla zebrania materiałów etnograficznych dotyczących Ajnów i Oroków. Nastąpiło to w czasie, gdy jego brat Józef został aresztowany za drukowanie „Robotnika”. Gdy pamiętamy o stalinowskich represjach wobec rodzin osób aresztowanych i skazanych, carski system wydaje się wręcz liberalny.
W 1902 r. Bronisław został skierowany na Sachalin. Osiedlił się w wiosce Ai, gdzie poznał wodza Kimura Bafunke. Z jego siostrzenicą Chuhsammą wiąże się małżeństwem. Z tego związku rodzi się rok później syn Sukezo, potem córka. Oboje są założycielami ajnowsko-japońskiej linii rodziny Piłsudskich. W tym samym roku Bronisław wyjeżdża na wyprawę etnograficzną na wyspę Hokkaido (ówczesna nazwa Jesso), a gdy wybucha wojna rosyjsko-japońska, agituje jeńców w duchu antycarskim, nawiązuje kontakty z japońskimi socjalistami i zakłada Towarzystwo Japońsko-Polskie. Rewolucja umożliwia mu wyjazd na ziemie polskie. Próbuje więc do tego namówić swoją ajnowską żonę i dzieci, ale bezskutecznie. Wraca sam. Osiedla się w 1906 roku w Krakowie; jest tu sąsiadem swego młodszego brata, a tak naprawdę parawanem dla policji, która nie rozróżnia – lub udaje – starszego i młodszego z Piłsudskich.
Kontynuuje swą pasję etnograficzną, jest u kolebki Sekcji Ludoznawczej Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i Muzeum Podhalańskiego, które wzbogaca zebranymi w góralskich chatach obiektami. Tuż przed wybuchem I wojny Polska Akademia Umiejętności w Krakowie powołuje Bronisława na sekretarza nowo powstałej Sekcji Etnograficznej. Przygotowuje też do druku pierwszy numer „Rocznika Podhalańskiego”. Gdy wybucha wojna, udaje się do Wiednia, a potem do Szwajcarii. Jest wśród założycieli Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny na Litwie we Fryburgu, a także redaktorów „Encyklopedii polskiej”, przygotowywanej dla świata zachodniego w przewidywaniu naszej niepodległości. Podróżuje, wygłasza odczyty i prelekcje, promuje sprawę polską. Utrzymuje się ze sprzedaży swoich zbiorów fonograficznych, które trafiają do muzeów i rąk prywatnych.
Gdy w sierpniu 1917 roku powstaje Komitet Narodowy Polski, wśród jego członków jest i Bronisław Piłsudski. Zamieszkuje nawet w paryskiej siedzibie KNP przy Avenue Kleber 11 bis. Wiele napisano na temat owego związku z przeciwnikami politycznymi jego brata, komendanta I Brygady, szukając w tym nawet przyczyn tajemniczej śmierci Bronisława w nurtach Sekwany w maju 1918 roku. Ale Bronisław Piłsudski chciał służyć Polsce w każdych warunkach, nawet u boku Dmowskiego. A piłsudczykiem pozostaje nie tylko ze względu na nazwisko, ale i dokonania całego, jakby zapomnianego, żywota.
[i]Janusz Cisek [link=http://www.januszcisek.pl]www.januszcisek.pl[/link] [mail=jcisek@muzeumwp.pl]jcisek@muzeumwp.pl[/mail] dyrektor Muzeum Wojska Polskiego. W latach 90. dyrektor Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku. Autor m.in. „Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego” (wspólnie z Wacławem Jędrzejewiczem) oraz albumu „Józef Piłsudski”. Profesor w Instytucie Europeistyki UJ[/i]
